Thực đơn
Đế_quốc_Sasan
Theo Stokvis [15], chỉ một thời gian ngắn sau khi Ba Tư bị Alexandros Đại Đế chinh phục, con cháu nhà Achaemenid nổi lên lập một triều đại là nhà Bazrangid. Triều đại này đóng đô ở Istakhr, gần tàn tích của cố đô Persepolis. Niên đại chính xác lúc thành lập triều đại không được rõ, nhưng có thể xếp vào lối 300 TCN đến 250 TCN. Đế quốc nhà Seleucid vốn ngự trị trên nhiều vương quốc nhỏ, nên nhà Bazrangid có thể đã là một nước chư hầu của Seleucid. Điều chắc chắn hơn, là nhà Bazrangid là chư hầu của nhà Arsacid, và đôi lúc hoàn toàn bị nhà Arsacid sáp nhập lãnh thổ (30 TCN - 20), nhưng rồi lại được trả đất cho làm chư hầu như trước.
Có mấy thuyết mâu thuẫn nhau về lai lịch của vua Ardashir I, hoàng đế khai quốc nhà Sassan, được lưu truyền đến ngày nay. Các truyền thuyết nói khác nhau về liên hệ huyết thống của vua Ardashir I và ngài Sasan, người cho tên cho triều đại. Đại khái hoàng thân Sasan (hay Sassan) là một tu sĩ Hỏa giáo, phương trượng của đền thờ nữ thần Anahita.
Theo Stokvis, con của ngài Sassan là Pabak được nối ngôi nhà Bazrangid. Pabak được nối ngôi bởi con trai là Ardashir IV vào khoảng năm 205. Sau khi diệt nhà Arsaces và lên ngôi vua Ba Tư, Ardashir IV của nhà Bazrangid trở thành Ardashir I của nhà Sassan.
Thuyết khác [16] cho rằng Pabak (cũng viết là Papag, Babak, v.v...) là người đã diệt nhà Bazrangid và thừa kế lãnh thổ nhà này, mở đường cho con thứ là Ardashir dựng nên nghiệp đế. Theo thuyết này thì nhà Sassan không phải là hậu duệ của nhà Achaemenes, triều đại đã lập ra đế quốc Ba Tư.
Babak ban đầu là vua của một khu vực được gọi là Kheir. Tuy nhiên, vào năm 200, ông đã cố gắng để lật đổ Gocihr, và chỉ định mình là vị vua mới của nhà Bazrangid. Mẹ ông, Rodhagh, là con gái của thống đốc tỉnh Persis. Babak và Shapur-con trai cả của ông- đã cố gắng để mở rộng quyền lực của họ trên toàn bộ Persis. Các sự kiện tiếp theo là không rõ ràng, do tính chất sơ sài của các nguồn.tuy nhiên, nhất định rằng sau cái chết của Babak, vua Ardashir I, vào thời điểm đó là thống đốc của Darabgird, đã tham gia vào một cuộc tranh chấp quyền lực của riêng mình với Shapur-anh trai của ông. Nhiều nguồn tiết lộ rằng Shapur, đã rời bỏ khỏi một cuộc gặp với anh trai của ông, người đã thiệt mạng khi mái của một tòa nhà bị sụp đổ vào ông. Đến năm 208, sau khi loại bỏ hết các anh em khác của mình, vua Ardahir I tuyên bố mình là vua của Persis.[17][18]
Sau khi vua Ardashir I lên ngôi, ông dời đô của mình hơn nữa về phía nam của Persis và thành lập Ardahir I-Khwarrah (trước đây là Gur, hiện nay là Firouzabad). Thành phố này dựa vào những dãy núi cao và dễ phòng thủ, trở thành trung tâm của những nỗ lực của Ardashir I để giành được nhiều quyền lực hơn. Thành phố được bao quanh bởi một bức tường cao tròn, có thể sao chép từ Darabgird, và ở phía bắc bao gồm một cung điện lớn, vẫn còn tồn tại tới ngày nay. Sau khi thiết lập sự cai trị của ông trên toàn Persis, vua Ardashir I nhanh chóng mở rộng lãnh thổ của mình, đòi hỏi trung thành từ các hoàng tử địa phương của Fars, và giành được quyền kiểm soát đối với các tỉnh lân cận Kerman, Isfahan, Susiana và Mesene. Việc mở rộng một cách nhanh chóng dẫn đến sự chú ý của Artabanus IV, vua Parthia, người ban đầu đã ra lệnh cho thống đốc của Khuzestan tiến chiến tranh chống lại vua Ardashir I trong năm 224, nhưng các trận chiến đem đến chiến thắng cho vua Ardashir I. Trong một nỗ lực thứ hai để tiêu diệt vua Ardashir I, Artabanus tự mình đã chạm trán vua Ardashir I trong trận chiến tại Hormozgan, nơi Artabanus bỏ mạng ở đây. Sau cái chết của vị vua Parthia, vua Ardashir I tiếp tục xâm lược vào các tỉnh miền Tây của Đế chế Parthia giờ đây không còn tồn tại.[19]
Yếu tố hỗ trợ cho sự trỗi dậy của nhà Sassanid là tranh chấp quyền lực giữa Artabanus-Vologases cho ngai vàng Parthia, mà có lẽ cho phép vua Ardahir I củng cố quyền lực của mình ở miền Nam với rất ít hoặc không có sự can thiệp từ người Parthia; và địa lý của tỉnh Fars,tách ra khỏi phần còn lại của Iranr[20] Đăng quang năm 224 ở Ctesiphon là vị vua duy nhất của Ba Tư, vua Ardahir I đã lấy danh hiệu Shahanshah, "Vua của các vị vua" (có những dòng chữ đề cập đến Adhur-Anahid là "nữ hoàng của các nữ hoàng" của ông, nhưng mối quan hệ của bà với vua Ardahir I không được thiết lập), đánh dấu sự kết thúc 400 năm tồn tại của đế chế Parthia, và bắt đầu bốn thế kỷ cầm quyền của nhà Sassanid.[21]
Tranh khắc trên đá ở Naqsh-e Rustam vẽ cảnh Hoàng đế Ba Tư Shapur I (cưỡi ngựa) bắt hoàng đế La Mã Valerianus (đang đứng) và Philipus Ả Rập (đang quỳ). Cả hai người đều đang van xin cầu hoàTrong vài năm tới, các cuộc khởi nghĩa sẽ nổ ra khắp nơi trong đế quốc. Tuy nhiên, vua Ardahir I vẫn tiếp tục mở rộng đế chế mới của mình về phía đông và phía tây bắc, chinh phục các tỉnh Sistan, Gorgan, Khorasan, Margiana (Turkmenistan hiện nay), Balkh và Chorasmia. Ông cũng thêm Bahrain và Mosul vào lãnh thổ nhà Sassanid. Các chữ khắc Sassanid cũng khẳng định sự quy phục của các vị vua Quý Sương, Turan và Mekran trước Ardahir I, mặc dù được dựa trên các bằng chứng loại tiền, có nhiều khả năng rằng thực sự họ quy phục con trai của vua Ardahir I, vị vua tương lai Shapur I. Ở phía tây, các cuộc tấn công vào Hatra, Armenia và Adiabene gặp ít thành công hơn. Năm 230, ông đã đột kích sâu vào lãnh thổ La Mã, và cuộc phản công của La Mã hai năm sau đó đã kết thúc bất phân thắng bại, mặc dù hoàng đế La Mã, Alexander Severus, đã tổ chức một lễ diễu hành chiến thắng tại Rome[22][23][24]
Shapur I, con trai của vua Ardahir I, tiếp tục mở rộng đế quốc, chinh phục Bactria và phần phía tây của đế quốc Quý Sương, cũng như dẫn đầu nhiều chiến dịch chống lại Rome. Xâm lược vùng Lưỡng Hà của La Mã, Shapur I chiếm Carrhae và Nisibis, nhưng đến năm 243, tướng La Mã Timesitheus đánh bại người Ba Tư tại Rhesaina và lấy lại các vùng lãnh thổ bị mất[25] hoàng đế Gordianus III (238-244)tiếp sau đó bị đánh bại tại Meshike (năm 244), dẫn đến việc Gordianus bị quân đội riêng của mình giết hại và cho phép Shapur ký kết một hiệp ước hòa bình rất thuận lợi với vị hoàng đế Philip Ả Rập, mà ông ta bảo đảm nộp ngay lập tức 500.000 denarii và các khoản nộp hàng năm hơn nữa.
Shapur sẽ sớm tiếp tục chiến tranh, ông đánh bại người La Mã tại Barbalissos (năm 252), và sau đó có lẽ đã cướp bóc Antioch.[25][26] Cuộc phản công của người La Mã dưới quyền hoàng đế Valerianus đã kết thúc trong thảm họa khi quân đội La Mã đã bị đánh bại và bị bao vây ở Edessa và Valerianus đã bị bắt bởi Shapur, và ông ta dành phần còn lại của cuộc đời mình trong sự cầm tù. Shapur kỷ niệm chiến thắng của mình bằng cách chạm khắc phù điêu đá ấn tượng ở Naqsh-e Rostam và Bishapur, cũng như các chữ khắc kỉ niệm bằng tiếng Ba Tư và Hy Lạp ở vùng lân cận của Persepolis. Ông khai thác thành công của mình bằng cách tiến vào Anatolia (năm 260), nhưng ông đã phải rút chạy trong hỗn loạn sau khi bị đánh bại dưới bàn tay của người La Mã và Odaenathus, đồng minh Palmyra của họ, ông ta đã thu giữ hậu cung của ông và tất cả các vùng lãnh thổ La Mã mà ông đã chiếm đóng.[27][28]
Shapur đã ra lệnh xây dựng cầu đập đầu tiên ở Iran và thành lập nhiều thành phố, định cư bởi một phần những di dân từ các vùng lãnh thổ La Mã, bao gồm cả những người Kitô giáo có thể thực hiện đức tin của họ một cách tự do dưới sự cai trị của nhà Sassanid. Hai thành phố, Bishapur và Nishapur, được mang tên ông. Ông đặc biệt ủng hộ giáo phái Mani, bảo vệ Mani (người đã dành một trong những cuốn sách của ông ta, Shabuhragan, cho ông) và gửi nhiều nhà truyền giáo Mani ra nước ngoài. Ông cũng kết bạn với một giáo sĩ Do Thái người Babylon gọi là Shmuel.
Tình bạn này đem đến thuận lợi cho cộng đồng Do Thái và đã cho họ một thời gian nghỉ ngơi khỏi sự áp bức của pháp luật được ban hành đối với họ. Các nhà vua sau này đã đảo ngược chính sách khoan dung tôn giáo của Shapur. Dưới áp lực từ các thầy pháp Hỏa Giáo và chịu ảnh hưởng của giáo sĩ tối cao Kartir, Bahram I giết hại Mani và bức hại những người theo ông. Bahram II, giống như cha mình, tuân theo những mong muốn của các giáo sĩ Hỏa Giáo[29][30] Trong triều đại của ông,kinh đô Ctesiphon của Sassanid bị cướp phá bởi người La Mã dưới thời hoàng đế Carus, và hầu hết Armenia, sau nửa thế kỷ dưới sự cai trị của Ba Tư, đã được nhượng lại cho Diocletianus.[31]
Lên kế vị Bahram III (người cai trị một thời gian ngắn trong năm 293), Narseh bắt tay vào một cuộc chiến khác với người La Mã. Sau thành công ban đầu chống lại Hoàng đế Galerius gần Callinicum trên sông Euphrates trong năm 296, Narseh đã bị đánh bại hoàn toàn. Thật vậy Galerius đã được tăng cường, có thể trong mùa xuân 298, bởi một đội quân mới được thu thập từ của khu vực Danube của đế chế[32] Narseh đã không tiến quân từ Armenia và Lưỡng Hà, để cho Galerius dẫn đầu cuộc tấn công trong năm 298 vào miền bắc Lưỡng Hà thông qua Armenia. Narseh sau đó rút về Armenia để chiến đấu với quân đội của Galerius, nhưng bất lợi cho Narseh: địa hình gồ ghề của Armenia lại thuận lợi cho bộ binh La Mã, nhưng gây bất lợi cho kỵ binh Sassanid. Thuận lợi địa phương này đã cho Galerius lợi thế bất ngờ trước lực lượng Ba Tư, và trong hai trận đánh liên tiếp, Galerius đã giành được chiến thắng trước Narseh[33]
Rome và chư hầu Armenia khoảng nam 300 CN, sau thất bại của NarsehTrong các cuộc giao tranh thứ hai, Quân La Mã đã chiếm giữ trại của Narseh, quốc khố của ông, hậu cung và vợ ông cùng với nó [33] Galerius sau đó tiến quân vào Media và Adiabene, và giành chiến thắng liên tục, nổi bật nhất là gần Erzurum, và chiếm lại Nisibis(Nusaybin, Thổ Nhĩ Kỳ.) trước ngày 01 tháng 10, năm 298. Ông ta đã di chuyển theo sông Tigris, chiếm Ctesiphon.
Narseh trước đó đã gửi một sứ thần tới chỗ Galerius để cầu xin phóng thích vợ và con cái của ông. Các cuộc đàm phán hòa bình bắt đầu vào mùa xuân năm 299, với cả Diocletianus và Galerius cùng chủ trì.
Các điều khoản hòa bình là nặng nề: Ba Tư sẽ giao nộp lãnh thổ cho Rome, biến sông Tigris thành ranh giới giữa hai đế quốc. Hơn nữa các điều khoản quy định rằng Armenia phải quay trở lại dưới sự thống trị của La Mã, với pháo đài Ziatha là biên giới của nó, Caucasian Iberia sẽ phải trung thành với La Mã dưới quyền một người La Mã được bổ nhiệm; Nisibis, bây giờ nằm dưới sự cai trị của La Mã, sẽ trở thành đầu mối duy nhất cho thương mại giữa Ba Tư và Rome và Rome sẽ tiến hành kiểm soát toàn bộ năm tỉnh giữa sông Tigris và Armenia: Ingilene, Sophanene (Sophene), Arzanene (Aghdznik), Corduene, và Zabdicene (gần Hakkari ngày nay, Thổ Nhĩ Kỳ)[34]
Trong hiệp ước kết thúc cuộc chiến này, nhà Sassanid phải nhượng lại năm tỉnh phía đông của sông Tigris, và đồng ý không can thiệp vào công việc của Armenia và Georgia.[35] Trong hậu quả của thất bại này, Narseh đã thoái vị và qua đời một năm sau đó, để lại ngai vàng Sassanid cho con trai mình, Hormizd II. Tình trạng bất ổn lan rộng ra khắp đất nước, và trong khi Hormizd II đàn áp cuộc nổi dậy tại Sistan và Kushan, ông đã không thể kiểm soát giới quý tộc và sau đó ông đã bị giết hại bởi người Bedouin trong một chuyến đi săn vào năm 309.
Sau cái chết của Hormizd II, người Ả Rập từ phía nam bắt đầu tàn phá và cướp bóc những thành phố phía nam của đế quốc, thậm chí tấn công tỉnh Fars, quê hương của các vị vua Sassanid. Trong khi đó, quý tộc Ba Tư giết chết con trai cả của Hormizd II, làm mù người thứ hai, và giam cầm người con thứ ba (người này sau đó trốn thoát đến lãnh thổ La Mã). Ngai vàng đã được dành riêng cho Shapur II, người con chưa được sinh ra từ một người vợ của Hormizd II,được trao vương miện trong tử cung: vương miện đã đặt trên bào thai của mẹ ông[36] Trong thời niên thiếu của ông, đế chế đã được kiểm soát bởi mẹ ông và giới quý tộc. Khi Shapur II đủ tuổi, ông lên nắm quyền và nhanh chóng chứng tỏ là một vị vua tích cực và hiệu quả.
Shapur II đầu tiên dẫn một đội quân nhỏ nhưng kỷ luật của mình tiến về phía Nam chống lại người Ả Rập, những người mà ông đã đánh bại, bảo vệ khu vực phía nam của đế quốc[37] Sau đó, ông bắt đầu chiến dịch đầu tiên của mình chống lại người La Mã ở phía tây, nơi các lực lượng Ba Tư đã giành một loạt các chiến thắng nhưng không thể giành thêm được lãnh thổ do sự thất bại của cuộc vao vây lặp đi lặp lại thành phố biên giới quan trọng,Nisibis, và người La Mã đã thành công trong việc chiếm lại các thành phố Singara và Amida, sau khi đã rơi vào tay người Ba Tư.
Những chiến dịch này đã phải dừng lại bởi các cuộc tấn công của dân du mục dọc theo biên giới phía đông của đế quốc, mà đe dọa Transoxiana, một khu vực chiến lược quan trọng để kiểm soát con đường tơ lụa. Do đó Shapur đã hành quân về phía đông tới Transoxiana để giao chiến với dân du mục phía đông, để lại những vị tướng địa phương của mình tiến hành các cuộc tấn công gây khó chịu cho những người La Mã [38] Ông đã nghiền nát các bộ lạc Trung Á, và sáp nhập khu vực này thành một tỉnh mới. Ông đã hoàn thành cuộc chinh phục của khu vực ngày nay được gọi là Afghanistan.
Sự truyền bá văn hóa xảy ra tiếp sau chiến thắng này, và nghệ thuật Sassanid truyền bá vào Turkestan, tiến xa tới tận Trung Quốc. Shapur, cùng với vị vua du mục Grumbates, bắt đầu chiến dịch thứ hai của mình chống lại người La Mã vào năm 359, và sớm thành công trong việc chiếm Singara và Amida một lần nữa. Để đáp trả, hoàng đế La Mã, Julianus tấn công sâu vào lãnh thổ Ba Tư và đánh bại lực lượng của Shapur tại Ctesiphon, nhưng thất bại trong việc chiếm kinh đô, ông ta đã tử trận trong khi để rút lui trở lại lãnh thổ La Mã..[39] Người kế vị của ông ta, Jovianus, bị mắc kẹt trên bờ đông của sông Tigris, buộc phải đồng ý trao lại tất cả các tỉnh mà người Ba Tư đã nhượng lại cho La Mã trong năm 298 cũng như Nisibis và Singara, để đảm bảo con đường an toàn cho quân đội rút khỏi Ba Tư.
Shapur II đã theo đuổi một chính sách tôn giáo khắc nghiệt. Dưới triều đại của ông, bộ kinh Avesta, các văn bản thiêng liêng của Hỏa Giáo, đã được hoàn thành, dị giáo và bội giáo đã bị trừng phạt, và Cơ đốc giáo đã bị đàn áp. Loại thứ hai là một phản ứng chống lại sự Cơ Đốc hóa Đế chế La Mã bởi Constantine Đại Đế. Shapur II, giống như Shapur I, thân thiện đối với người Do Thái, những người sống trong tương đối tự do và đã đạt được nhiều ưu đãi trong triều đại của ông (xem thêm Raba (Talmud)). Vào thời điểm Shapur qua đời, đế chế Ba Tư mạnh hơn bao giờ hết, với kẻ thù của nó về phía đông đãn bị bình định và Armenia nằm dưới sự kiểm soát của Ba Tư.[39]
Từ thời điểm Shapur II qua đời cho đến khi Kavadh I lên ngôi lần đầu tiên, đã có một khoảng thời gian khá yên bình với những người La Mã (thời gian này là Đông La Mã, Đế chế Byzantine) chỉ bị gián đoạn bởi hai cuộc chiến tranh ngắn, đầu tiên trong năm 421-422 và lần thứ hai trong năm 440.[40][41][42][43][44] Trong suốt thời đại này, chính sách tôn giáo nhà Sassanid khác nhau đáng kể giữa các vị vua. Mặc dù có một loạt các vị vua yếu kém, hệ thống hành chính được thành lập trong suốt triều đại của Shapur II vẫn còn mạnh mẽ, và đế quốc tiếp tục hoạt động hiệu quả.[40]
Sau khi Shapur II qua đời năm 379, ông đã để lại một đế quốc hùng mạnh cho người em cùng cha,vua Ardahir II (379-383, con trai của Vahram của Quý Sương) và con trai ông ta Shapur III (383-388), nhưng không ai tỏ ra tài năng như người tiền nhiệm của mình. Vua Ardahir I II, người đã lớn lên như "người anh em cùng cha" của nhà vua, không để thay thế người anh trai mình, và Shapur III là một người quá nhiều u sầu để làm được bất cứ điều gì. Bahram IV (388-399), mặc dù không tỏ ra yếu kém như người cha mình, ông vẫn không làm được bất cứ điều gì quan trọng đối với đế quốc. Trong thời gian này Armenia bị chia cắt bởi hiệp ước giữa đế quốc La Mã và Sassanid. Nhà Sassanid đã tái lập lại uyền lực của họ đối trên toàn bộ Đại Armenia, trong khi Đế quốc Byzantine đã giữ một phần nhỏ của miền Tây Armenia.
Con trai của Bahram IV, Yazdegerd I (399-421) thường được so sánh với Constantinus I. Giống như Constantinus Đại Đế, Yazdegerd tiến hành khoan dung tôn giáo và cho phép tự do phát triển của các tôn giáo thiểu số. Ông dừng lại cuộc đàn áp chống lại các tín đồ Kitô giáo và thậm chí trừng phạt quý tộc và các giáo sĩ, những người đàn áp họ. Triều đại của ông đánh dấu một kỷ nguyên tương đối yên bình. Ông đã xây dựng một nền hòa bình lâu dài với người La Mã và thậm chí đã giữ Theodosius II (408-450) dưới sự giám hộ của mình. Ông cũng kết hôn với một công chúa người Do Thái, người sinh cho ông một con trai gọi là Narsi.
Người con kế vị Yazdegerd,Bahram V(421-438), là một trong những quốc vương Sassanid nổi tiếng nhất và là một anh hùng trong truyền thuyết. Những truyền thuyết này vẫn còn tồn tại khi đế chế Sassanid bị những người Hồi giáo Ả Rập tàn phá. Bahram V, được biết đến như Bahram-e Gur, đã giành được vương miện sau khi Yazdegerd I qua đời đột ngột(hoặc bị ám sát) chống lại phe quý tộc đối lập với sự giúp đỡ của al-Mundhir, triều đại Ả Rập của al-Hirah. Mẹ của Bahram V là Soshandukht, con gái một Exilarch của người Do Thái. Năm 427, ông nghiền nát một cuộc xâm lược ở phía đông của người Hephthalite du mục, mở rộng ảnh hưởng của mình vào Trung Á, nơi chân dung của ông còn tồn tại trong nhiều thế kỷ trên tiền đúc của Bukhara (Uzbekistan hiện nay). Bahram V còn phế truất vua chư hầu của Ba Tư ở Armenia và biến nó thành một tỉnh.
Bahram V có niềm đam mê lớn lao với truyền thuyết Ba Tư, trong đó thuật lại rất nhiều câu chuyện về lòng dũng cảm và vẻ đẹp của ông, chiến thắng của ông trước người La Mã, người gốc Thổ, người Ấn Độ và người châu Phi, và những cuộc phiêu lưu của ông khi đi săn và trong tình yêu, ông được gọi là Bahram-eGur, Gur có nghĩa là một giống lừa rừng, một thông tin về tình yêu của ông với săn bắn, và đặc biệt, săn lừa rừng. Ông tượng trưng một vị vua ở đỉnh cao của một thời kỳ vàng son. Ông đã giành được vương miện bằng cách cạnh tranh với anh trai của ông và dành nhiều thời gian đấu tranh chống lại kẻ thù ngoại quốc, nhưng chủ yếu là giữ mình thích thú với việc đi săn và những buổi tiệc triều chính cùng với những phụ nữ và triều thần nổi tiếng của mình. Ông đã tượng trưng sự thịnh vượng của hoàng gia. Trong suốt triều đại của mình, các tuyệt tác của văn học Sassanid đã được viết, những tác phẩm âm nhạc tiêu biểu của nhà Sassanid đã được sáng tác, và môn thể thao như polo đã trở thành trò chơi tiêu khiển của hoàng gia, một truyền thống tiếp tục cho đến ngày nay ở nhiều vương quốc.[45]
Con trai của Bahram V, Yazdegerd II (438-457) là một vị vua ôn hòa, nhưng đối lập với Yazdegerd I, ông thực hành một chính sách khắc nghiệt đối với các tôn giáo thiểu số, đặc biệt là Kitô giáo.[46]
Vào đầu triều đại của ông, Yazdegerd II đã tập hợp một đội quân hỗn hợp gồm nhiều dân tộc khác nhau, bao gồm cả các đồng minh Ấn Độ của ông, và tấn công Đế chế Đông La Mã trong năm 441, nhưng hòa bình đã sớm được khôi phục. Sau đó, ông tập hợp lực lượng của mình ở Nishapur vào năm 443 và đã phát động một chiến dịch kéo dài chống lại người Kidarite. Cuối cùng, sau một số trận đánh, ông nghiền nát người Kidarites và đánh đuổi họ qua bên kia sông Oxus vào năm 450.[47]
Trong chiến dịch ở phía đông, Yazdegerd II đã trở nên nghi ngờ của các tín đồ Kitô giáo trong quân đội và trục xuất tất cả họ khỏi toàn bộ chính quyền và quân đội. Sau đó,Ông đàn áp các tín đồ Kitô giáo, và với một mức độ thấp hơn rất nhiều, người Do Thái.[48] Để thiết lập lại Hỏa giáo ở Armenia, ông đã nghiền nát một cuộc khởi nghĩa của các tín đồ Kitô giáo người Armenia trong trận Vartanantz vào năm 451. Tuy nhiên, người Armenia vẫn chủ yếu là tín đồ Kitô giáo. Trong những năm cuối đời mình, ông đã giao chiến một lần nữa với người Kidarite cho đến khi qua đời vào năm 457. Hormizd III (457-459),người con trẻ tuổi hơn của Yazdegerd II, lên ngôi. Trong thời gian cai trị ngắn của ông, ông đã liên tục chiến đấu với anh trai Peroz của mình, người có sự ủng hộ của giới quý tộc[48] và với người Hephthalites ở Bactria. Ông đã bị giết bởi anh trai Peroz của mình trong năm 459.
Trong những năm đầu của thế kỷ thứ 5, Người Hephthalite (Người Hung trắng), cùng với các nhóm dân du mục khác, tấn công Ba Tư. Lúc đầu, Bahram V và Yazdegerd II đã giáng cho họ những thất bại nặng nề và đánh đuổi họ quay trở lại phía đông. Người Hun sau đó quay trở lại vào cuối thế kỷ thứ 5 và đánh bại Peroz I (457-484) trong năm 483. Sau chiến thắng này, người Hun xâm chiếm và cướp bóc phần phía đông Ba Tư trong hai năm. Họ đã đòi hỏi cống nạp nặng nề trong một số năm sau đó.
Những cuộc tấn công mang lại sự bất ổn và hỗn loạn cho vương quốc. Peroz I một lần nữa cố gắng đánh đuổi người Hephthalite, nhưng trên đường đến Herat, ông và quân đội của ông bị mắc bẫy của người Hun trong sa mạc; Peroz I đã bị giết chết, và quân đội của ông đã bị xóa sổ. Sau chiến thắng này, người Hephthalite tiến đến phía trước thành phốHerat,khiến cho đế quốc rơi vào sự hỗn loạn. Cuối cùng, một quý tộc Ba Tư từ gia tộc Karen lâu đời, Zarmihr (hoặc Sokhra), khôi phục lại một số mức độ trật tự. Ông tôn Balash, một trong những người em của Peroz I, lên ngôi, mặc dù vậy mối đe dọa từ người Hun tiếp tục tồn tại cho đến triều đại của Khosrau I. Balash (484-488) là một quốc vương nhu nhược và khoan dung, tuy nhiên, ông đã không chiến đấu chống lại kẻ thù của đế chế, đặc biệt, là người Hun trắng. Balash, sau một triều đại chỉ bốn năm, đã bị chọc mù và bị lật đổ (bởi những kẻ nắm nhiều quyền lực), và Kavadh I, cháu trai ông đã được tôn lên làm vua.
Kavadh I (488-531) là một nhà vị vua nhiệt huyết và cải cách. Kavadh I đã dành sự ủng hộ của mình cho giáo phái được thành lập bởi Mazdak, con trai của Bamdad, người yêu cầu rằng người giàu nên chia sẻ những người vợ của họ và sự giàu có của họ với người nghèo. Ý định của ông rõ ràng là, bằng cách áp dụng giáo lý của những người Mazdakite, để phá vỡ các ảnh hưởng của tầng lớp giàu có và sự trỗi dậy của tầng lớp quý tộc. Những cải cách này đã dẫn đến việc ông bị lật đổ và bị giam cầm trong "Thành trì của sự lãng quên" ở Susa, và em trai của ông, Jamasp (Zamaspes), đã được tôn lên ngôi vào năm 496. Tuy nhiên, Kavadh I, đã trốn thoát vào năm 498 và đã được cho phép ẩn náu ở chỗ vua Hun trắng.
Djamasp (496-498) đã được đặt lên ngai vàng Sassanid sau khi giới quý tộc lật đổ Kavadh I. Djamasp là một vị vua tốt và tử tế, ông giảm thuế để làm xoa dịu đối với nông dân và người nghèo. Ông cũng là một môn đồ của đạo Zoroastrian chủ đạo. Triều đại của ông sớm kết thúc khi Kavadh, người đứng đầu một đội quân lớn được trao cho ông bởi vua Hephthalite, trở lại kinh đô của đế chế. Djamasp thoái vị và khôi phục lại ngai vàng cho người anh của mình.
Thời kỳ hoàng kim thứ hai bắt đầu với lần cai trị thứ hai của Kavadh I. Với sự hỗ trợ của người Hun trắng, Kavadh I tiến hành một chiến dịch chống lại người La Mã. Năm 502, ông đã chiếm Theodosiopolis ở Armenia, nhưng bị mất ngay sau đó. Năm 503, ông chiếm Amida trên sông Tigris. Năm 504, một cuộc xâm lược của Armenia của người Hung phía tây từ Caucasus dẫn đến hiệp ước đình chiến, thành phố Amida quay trở lại dưới sự kiểm soát của người La Mã và một hiệp ước hòa bình trong năm 506. Năm 521/522 Kavadh bị mất quyền kiểm soát vùng Lazica, nơi mà các nhà cầm quyền chuyển lòng trung thành của họ sang những người La Mã, một nỗ lực tương tự như vậy của người Iberian vào năm 524/525 đã gây ra một cuộc chiến tranh giữa Rome và Ba Tư.
Năm 527, một cuộc tấn công của người La Mã nhằm vào Nisibis đã bị đẩy lui và những nỗ lực của người La Mã để củng cố các vị trí gần biên giới của họ đã bị cản trở. Năm 530, Kavadh đã phái một đội quân dưới quyền Firouz nhà Mirranes nhằm tấn công thành phố biên giới quan trọng của người La Mã, Dara. Đội quân này đã chạm trán với viên tướng La Mã là Belisarius, và mặc dù vượt trội về số lượng, họ đã bị đánh bại trong trận Dara. Trong cùng một năm, một đội quân Ba Tư thứ hai dưới quyền Mihr-Mihroe, đã bị đánh bại tại Satala bởi lực lượng La Mã dưới quyền Sittas và Dorotheus, nhưng trong năm 531 một đội quân Ba Tư đi kèm với đó là một đội quân Lakhmid dưới quyền al-Mundhir IV đã đánh bại Belisarius tại trận Callinicum, và trong năm 532 một hiệp ước hòa bình "vĩnh cửu" đã được ký kết[49]. Mặc dù ông không thể tự giải thoát khỏi ách thống trị của người Hun trắng, Kavadh đã thành công trong việc lập lại trật tự trong nước và chiến đấu với sự thành công chung chống lại Đông La Mã, ông cũng thành lập một số thành phố, một số được mang tên ông, và bắt đầu điều chỉnh thuế và sự cai trị trong nước.
Cảnh vua Khosrau I đi săn vẽ trên một bát vàngKế vị Kavadh I, con trai của ông, Khosrau I, còn được gọi là Anushirvan ("linh hồn bất tử"; trị vì 531-579), lên ngôi. Ông là vị vua nổi tiếng nhất trong số các vị vua nhà Sassanid. Khosrau I nổi tiếng nhất với những cải cách của ông thay đổi sự già cỗi của toàn bộ đế chế Sassanid. Trong cải cách của ông, ông đã giới thiệu một hệ thống thuế hợp lý, dựa trên một cuộc khảo sát sự sở hữu đất đai, mà cha ông đã bắt đầu và cố gắng bằng mọi cách để tăng phúc lợi và các khoản thu cho đế chế của mình. Trước kia các đại lãnh chúa phong kiến đưa ra chiến trường đội quân tự trang bị của họ, những người đi theo và thuộc hạ. Khosrau I đã phát triển một lực lượng mới là dehkans hoặc "hiệp sĩ", được trả lương và được trang bị bởi chính quyền trung ương[50] và quan lại, buộc quân đội và bộ máy quan lại phải trung thành chặt chẽ hơn với chính quyền trung ương hơn là lãnh chúa địa phương.
Mặc dù Hoàng đế Justinian I (527-565) đã phải cống nạp cho ông 440.000 lượng vàng để giữ hòa bình, trong năm 540 Khosrau I đã phá vỡ "nền hòa bình vĩnh cửu" của năm 532 và xâm lược Syria, nơi ông cướp phá các thành phố Antioch và bóp nặn một khoản tiền lớn từ một số thành phố khác. Thành công hơn nữa sau: trong năm 541 vương quốc Lazica đã đứng về phía người Ba Tư, và trong năm 542 cuộc tấn công lớn của Byzantine vào Armenia đã bị đánh bại tại Anglon. Một thỏa thuận đình chiến năm năm đã được thống nhất trong năm 545 nhưng lại tiếp tục bị gián đoạn vào năm 547 khi vương quốc Lazica lại chuyển phe một lần nữa và cuối cùng nó đã đánh đuổi đội quân đồn trú Ba Tư với sự giúp đỡ của người Byzantine, cuộc chiến lại tiếp tục, nhưng vẫn chỉ giới hạn ở Lazica, mà sau đó được Byzantine giữ lại khi hòa bình được ký kết trong năm 562.
Năm 565, Justinian I qua đời và Justin II lên kế vị (565-578), ông ta đã quyết ngừng cống nạp cho các tù trưởng Ả rập vốn để kiềm chế các cuộc cướp bóc nhằm vào lãnh thổ Byzantine ở Syria. Một năm trước đó, vị tổng đốc Sassanid ở Armenia, của gia đình Suren, đã xây dựng một ngôi đền lửa ở Dvin gần Yerevan ngày nay, và ông ta kết tội chết một thành viên quyền lực của gia đình Mamikonian, điều này kích động một cuộc nổi dậy dẫn đến việc giết hại vị tổng đốc Ba Tư và cận vệ của ông ta vào năm 571, cùng lúc đó khởi nghĩa nổ ra ở Iberia. Justin II đã lợi dụng cuộc khởi nghĩa của người Armenia để ngăn chặn việc cống nạp hàng năm của ông ta cho Khosrau I để bảo vệ cho khu vực cửa ngõ Caucasus.
Người Armenia đã chào đón họ như những người bạn đồng minh và một đội quân đã được lệnh tiến vào lãnh thổ Sassanid mà đã bao vây Nisibis vào năm 573. Tuy nhiên, bất đồng giữa các tướng Byzantine không chỉ dẫn đến việc từ bỏ cuộc bao vây, mà còn khiến cho họ lại bị bao vây trong thành phố Dara, mà tiếp đó bị chiếm bởi người Ba Tư những người sau đó tàn phá Syria, khiến cho Justin II đồng ý thực hiện việc cống nạp hàng năm đổi lại một thỏa thuận đình chiến năm năm về trên khu vực Lưỡng Hà, mặc dù vậy chiến tranh vẫn tiếp tục ở các nơi khác. Năm 576,Khosrau I đã chỉ huy chiến dịch cuối cùng của ông, một cuộc tấn công vào Anatolia và đã cướp phá Sebasteia cùng Melitene, nhưng lại kết thúc trong thảm họa: bị đánh bại bên ngoài Melitene, người Ba Tư bị tổn thất nặng nề khi họ chạy trốn qua sông Euphrates dưới sự tấn công của người Byzantine. Lợi dụng tình trạng lộn xộn của Ba Tư, Byzantine đột kích sâu vào lãnh thổ của Khosrau, thậm chí kết hợp với một cuộc tấn công đổ bộ qua biển Caspian. Khosrau đã yêu cầu hòa bình, nhưng ông quyết định tiếp tục cuộc chiến sau khi tướng Tamkhosrau của ông giành được một chiến thắng tại Armenia trong năm 577, và giao tranh tiếp tục xảy ra ở vùng Lưỡng Hà. Cuộc khởi nghĩa của người Armenia đã kết thúc với một lệnh ân xá chung, mà đã đặt Armenia quay trở lại sự cai trị của đế chế Sassanid..[50]
Đế quốc Sassanid và Byzantine vào năm 500 CN, hơn một thế kỉ trước những cuộc chinh phục của người ArabKhoảng năm 570, "Ma'd-Karib", một người anh em cùng cha của vua Yemen, đã cầu xin Khosrau I can thiệp. Khosrau I đã gửi một hạm đội và một quân đội nhỏ dưới một sự chỉ huy của một vị tướng tên là Vahriz tới khu vực gần Aden hiện nay, và họ hành quân tiến đến kinh đô San'a'l, mà bị chiếm đóng sau đó. Saif, con trai của Ma'd-Karib, người đã đi theo cuộc viễn chinh, đã trở thành vua vào khoảng năm 575 và 577. Nhờ vậy mà người Sassanid đã có thể thiết lập một căn cứ ở phía nam Arabia để kiểm soát việc buôn bán bằng đường biển với phía đông. Sau đó, vương quốc phía nam Ả Rập này đã không thừa nhận sự thống trị của nhà Sassanid, và một đội quân viễn chinh Ba Tư khác đã được gửi đến vào năm 598, và đã thành công trong việc sáp nhập miền Nam Arabia trở thành một tỉnh của nhà Sassanid, điều này kéo dài cho đến khi thời kì hỗn loạn dưới thời Khosrau II.[50]
Triều đại của Khosrau I đã chứng kiến sự trỗi dậy của các dihqan (nghĩa đen, lãnh chúa làng), các quý tộc sở hữu những mảnh đất nhỏ nhưng lại là xương sống của chính quyền tỉnh và hệ thống thu thuế thời kì sau này của nhà Sassanid.[51] Khosrau I là một nhà xây dựng vĩ đại, ông đã tranh hoàng cho kinh đô của mình, thành lập các thành phố, và xây dựng các công trình mới. Ông cũng cho xây dựng lại các kênh đào và kho bãi bị phá hủy trong chiến tranh. Ông coi trọng việc củng cố biên giới và thường hợp tác với các bộ lạc để chống ngoại xâm.
Đối với tôn giáo, Khosrau I cũng khoan dung, vì bản thân con trai ông cũng là một tín đồ Công giáo. Ông trị vì được 48 năm, và được xem là một trong những vị vua vĩ đại nhất của Ba Tư.
Sau thời Khosrau I, Hormizd IV (579-590) lên ngôi kế vị vua cha. Cuộc chiến với Byzantine tiếp tục diễn ra ác liệt nhưng bất phân thắng bại cho đến khi tướng Bahram Chobin, bị miễn nhiệm và làm nhục bởi Hormizd, ông ta đã tiến hành làm phản vào năm 589. Năm sau đó, Hormizd bị lật đổ bởi một cuộc đảo chính cung đình và con trai của ông Khosrau II (590-628) được đưa lên làm vua. Tuy nhiên, sự thay đổi triều đại này cũng không thể xoa dịu Bahram, người đã đánh bại Khosrau, buộc ông ta phải chạy trốn sang lãnh thổ Byzantine và tự mình chiếm lấy ngai vàng với tên là Bahram VI. Khosrau đã cầu xin Hoàng đế Byzantine Maurice (582-602) trợ giúp ông ta chống lại Bahram, chấp nhận nhượng lại vùng phía Tây Caucasus cho Byzantine. Để củng cố liên minh này, Khosrau cũng kết hôn với con gái của Maurice, Miriam. Dưới sự chỉ huy của Khosrau và tướng Byzantine là Narses và John Mystacon, liên quân Byzantine-Ba Tư mới này đã phát động một cuộc nổi loạn chống lại Bahram, đánh bại ông ta ở trận Blarathon trong năm 591. Sau khi Khosrau đã khôi phục lại được quyền lực của mình, ông ta đã giữ lời hứa,giao lại quyền kiểm soát phía Tây Armenia và Caucasia Iberia. Nền hòa bình mới được dàn xếp này cho phép hai đế quốc tập trung vào các vấn đề quân sự ở những nơi khác: Khosrau mở rộng biên giới phía đông của đế chế Sassanid trong khi Maurice khôi phục lại quyền kiểm soát Byzantine ở khu vực Balkan.
Tuy nhiên, Maurice đã bị lật đổ và bị giết bởi Phocas (602-610) vào năm 602, Khosrau II sử dụng vụ sát hại ân nhân của mình như là một cái cớ để bắt đầu một cuộc xâm lược mới, và nhờ được hưởng lợi từ cuộc nội chiến đang xảy ra bên trong Đế quốc Byzantine, và gặp rất ít sự kháng cự đáng kể. Tướng lĩnh của Khosrau đã chinh phục một cách hệ thống các thành phố biên giới nghiêm ngặt của Byzantine ở Mesopotamia và Armenia, đặt nền móng cho việc mở rộng chưa từng có. Người Ba Tư chiếm đóng Syria và chiếm Antioch trong năm 611.
Năm 613, bên ngoài Antioch, các vị tướng Ba Tư như Shahrbaraz và Shahin, đã có chiến thắng quyết định đánh bại cuộc phản công lớn đo đích thân hoàng đế Byzantine Heraclius chỉ huy. Sau đó, người Ba Tư vẫn tiếp tục tiến quân mà không bị cản trở. Jerusalem thất thủ năm 614, Alexandria vào năm 619 và phần còn lại của Ai Cập vào năm 621. Giấc mơ của nhà Sassanid nhằm khôi phục lại ranh giới của nhà Achaemenid đã gần hoàn thành. Song song với sự mở rộng lên tới đỉnh điểm này là một sự thăng hoa trong âm nhạc, nghệ thuật và kiến trúc Ba Tư. Đế quốc Byzantine đang đứng trên bờ vực của sự sụp đổ và biên giới của Đế chế Achaemenid gần như được phục hồi trên tất cả các mặt trận.
Mới xem lướt qua thì tưởng chừng đây là một thắng lợi căn bản, song chiến dịch Khosrau II đã đẩy quân đội và quốc khố Ba Tư vào tình trạng khánh kiệt. Trong một nỗ lực nhằm tái thiết ngân khố quốc gia, Khosrau đã áp đặt sưu cao thuế nặng lên nhân dân. Chớp lấy thời cơ, Heraclius (610–641) đã quy tụ mọi nguồn lực còn lại của đế quốc đã bị tàn phá và mất đất của ông và phát động một cuộc phản công mãnh liệt. Từ năm 622 cho đến năm 627, ông lâm chiến với quân Ba Tư ở vùng Tiểu Á và Kavkaz, giành một loạt thắng lợi trước quân Ba Tư dưới quyền Khosrau, Shahrbaraz, Shahin và Shahraplakan, cướp phá ngôi đền Hỏa giáo hoành tráng tại Ganzak và nhận được sự hỗ trợ của người Khazar và Khả Hãn quốc Tây Đột quyết. [cần dẫn nguồn]
Cuộc bao vây Constantinopolis năm 626 của liên quân Sassanid, Avar, và Slavic được vẽ trên tường của Tu viện Moldovița, RomaniaVào năm 626, với sự trợ giúp của một đạo quân Ba Tư do Shahrbaraz ở tận bên kia eo biển Bosphorus, người Sla-vơ và Avar đã vây hãm thành Constantinopolis, nhưng hạm đội Đông La Mã đã ngăn chặn các kế hoạch vượt qua eo biển của quân Ba Tư và cuộc vây hãm đã kết thúc thất bại. Mùa đông năm 627- 628, Heraclius cử binh xâm lược vùng Lưỡng Hà và, tuy rằng quân Khazar không còn liên minh với ông nữa, ông đánh tan đạo quân Ba Tư dưới quyền Rhahzadh trong trận Nineveh, mặc dù ông không thể chiếm được đại bản doanh và nguồn tiếp tế của quân Ba Tư. Tiếng tăm của Khosrau II bị suy sụp, Ba Tư bắt đầu lâm vào hỗn loạn[52]. Ông ta sau đó hành quân xuôi theo sông Tigris, tàn phá vùng đất này và cướp phá cung điện của Khosrau tại Dastagerd. Ông ta đã không thể tấn công Ctesiphon bởi người Ba Tư đã phá hết những cây cầu trên kênh Nahrawan và tiến hành các cuộc tấn công xa hơn nữa trước khi rút theo sông Diyala về phía tây bắc Iran.[53]
Nữ hoàng Purandokht, con gái của Khosrau II, người phụ nữ cuối cùng và một trong những người cai trị cuối cùng ngồi trên ngai vàng của triều đại Sassanid, năm 630Đầu năm 628, Khosrau II đã bịn con ông là Kavadh II (628) lật đổ và giết chết, người ngay lập tức đã mang đến một kết thúc cho cuộc chiến tranh, đồng ý rút khỏi tất cả các lãnh thổ chiếm đóng. Năm 629, Heraclius đem Thánh giá trở lại thành Jerusalem trong một buổi lễ hoành tráng.[53] Sau đó, Kavadh chết chỉ trong vòng vài tháng, và sự hỗn loạn cùng nội chiến theo sau nó. Trong khoảng thời gian bốn năm và năm vị vua liên tiếp, trong đó có hai người con gái của Khosrau II và spahbod Shahrbaraz, đế quốc Sassanid đã bị suy yếu đáng kể. Sức mạnh của chính quyền trung ương đã rơi vào tay của các tướng lĩnh. Nó sẽ mất vài năm để có thể có được một vị vua hùng mạnh xuất hiện từ một loạt các cuộc đảo chính, và nhà Sassanid sẽ không bao giờ có thời gian để hồi phục hoàn toàn.[51]
Trong mùa xuân năm 632, người cháu nội của Khosrau I, người vốn sống ẩn dật, Yazdegerd III đã lên ngôi. Năm năm chiến tranh đã làm cạn kiệt cả người Byzantine và Ba Tư. Nhà Sassanid tiếp tục suy yếu do sự suy giảm kinh tế, thuế cao, tình trạng bất ổn tôn giáo, phân chia giai cấp cứng nhắc, sức mạnh ngày càng tăng của các chủ đất địa phương, và sự lật đổ nhanh chóng các vị vua cầm quyền. Những yếu tố này tạo điều kiện cho các tín đồ đạo Hồi chinh phục Ba Tư.
Cương thổ nhà Sassanid 632Yazdegerd chỉ là một cậu bé nằm dưới quyền lực của các cố vấn của ông và không có khả năng đoàn kết một đất nước rộng lớn vốn đang bị tan vỡ thành các vương quốc phong kiến nhỏ, mặc dù thực tế rằng Byzantine, dưới áp lực tương tự từ sự bành trướng mới đây của người Ả Rập, đã không còn là mối đe dọa. Vị tướng tài năng của Caliph Abu Bakr, Khalid ibn Walid đã tiến quân đến đánh chiếm Iraq trong một loạt các trận chiến nhỏ. Vì được triệu hồi đến mặt trận Syria để chống lại Đế chế Byzantines trong tháng 6 năm 634, người kế nhiệm Khalid tại Iraq đã không thể làm tròn trọng trách, và người Hồi giáo bị đánh bại trong trận chiến cây cầu vào năm 634 kết quả là một chiến thắng cho nhà Sassanid. Tuy nhiên, mối đe dọa từ người Ả Rập đã không dừng lại và nó xuất hiện trở lại ngay sau đó với một đội quân kỷ luật của Khalid ibn Walid.
Dưới thời Caliph Umar ibn al-Khattab, một đội quân Hồi giáo đã đánh bại một lực lượng Ba Tư đông hơn dưới sự chỉ huy của tướng Rostam Farrokhzad tại vùng đồng bằng al-Qādisiyyah vào năm 637, và bao vây Ctesiphon. Ctesiphon tiếp đó thất thủ sau một cuộc bao vây kéo dài. Yazdegerd bỏ Ctesiphon và chạy trốn về phía đông, để lại đằng sau ông ta hầu hết toàn bộ ngân khố của Đế chế. Một số các tổng đốc Sassanid đã cố gắng kết hợp lực lượng của họ để đánh trả những kẻ xâm lược, nhưng nỗ lực này đã sớm lụn bại do thiếu một chính quyền trung ương hùng mạnh, và các tổng đốc bị đánh bại tại trận Nihawānd.
Khi nghe tin về thất bại ở Nihawānd, Yazdegerd cùng với hầu hết các quý tộc Ba Tư chạy trốn sâu vào nội địa các tỉnh phía đông của Khorasan. Ông bị ám sát bởi một chủ cối xay ở Merv vào cuối năm 651, trong khi các quý tộc còn lại định cư ở trung Á, nơi họ đã đóng góp rất nhiều trong việc truyền bá văn hóa và ngôn ngữ Ba Tư ở khu vực này và thành lập triều đại Hồi giáo đầu tiên có nguồn gốc Iran, triều đại Samanid, những người tìm cách làm sống lại truyền thống Sassanid và thúc đẩy truyền bá đạo Hồi.
Người ta tin rằng các triều đại và các nhà lãnh đạo tôn giáo sau đây có tổ tiên từ những vị vua Sassanian:
Thực đơn
Đế_quốc_SasanLiên quan
Tài liệu tham khảo
WikiPedia: Đế_quốc_Sasan